Φάτε μάτια… πιάτα!

Μα, γιατί αργούν τόσο;

Αργούσε το σέρβις κι άρχισα να ρίχνω περισκοπικές ματιές στη σάλα. Οι σερβιτόροι μπαινόβγαιναν κρατώντας από ένα «πιάτο» στο κάθε χέρι και ξαναγύριζαν στην κουζίνα για να πάρουν τα πιάτα που περίμεναν στο πάσο και να σερβίρουν και τους υπόλοιπους συνδαιτυμόνες του τραπεζιού που ήταν στη δικαιοδοσία τους. Το είχα ξαναδεί πολλές φορές να συμβαίνει, αλλά δεν το είχα σπουδαιολογήσει. Ήταν η πρώτη φορά που εστίαζα στο πρόβλημα, ίσως γιατί με εξέπληξε πόσο αργούσε το σέρβις, και μάλιστα σε εστιατόριο με καλά συντονισμένη ομάδα. Αναζητώντας τις αιτίες, άρχισα να βλέπω με άλλο μάτι τα σκεύη – δεν ήταν ακριβώς πιάτα – που όλες τις προηγούμενες φορές είχα ομολογουμένως θαυμάσει ως αντικείμενα τέχνης. Διαπίστωνα πως κάποια ήταν βαριά, άλλα είχαν εξογκώματα που δυσκόλευαν τους σερβιτόρους στο κράτημα ή τους υποχρέωναν να βαδίζουν πιο προσεχτικά, για να μην κατακρημνιστεί το «στήσιμο» του πιάτου. Δυσλειτουργικά, σκέφτηκα.

Μετά την απομάγευση της πορσελάνης ήρθαν… οι πήλινες γαβάθες

Τα «πιάτα» ή μάλλον οι γαβάθες είναι ήδη στο τραπέζι μας. Ενώ τρώμε, διακρίνω μια αμηχανία στα μέλη της συντροφιάς μου κάθε φορά που θέλουν να αποθέσουν τα μαχαιροπίρουνα τους στην άκρη του πιάτου, για να πιούν μια γουλιά κρασί, για να σκουπίσουν τα χείλη τους με την πετσέτα ή ακόμα και να αφήσουν μόνο το μαχαίρι τους για να πάρουν το ειδικό κουτάλι που υπάρχει στα δεξιά μας για να μαζέψουμε τη σάλτσα από το πιάτο μας.

Ποιο πιάτο; Οι γαβάθες έχουν μόνο χείλη, στα οποία τα μαχαιροπίρουνα ακροβατούν ή παραπαίουν. Ειδικά όταν είναι δυσανάλογα μεγάλα σε σχέση με το σκεύος από το οποίο τρώμε. Δεν συζητώ το ότι σχεδόν πάντα απουσιάζει το απαραίτητο porte-couteau, το στήριγμα του μαχαιριού. Φωτεινή εξαίρεση το Le Pavillon, που ο σεφ του Jean-Charles Métayer, γνωρίζοντας εξ απαλών ονύχων τι σημαίνει art de la table, έχει φροντίσει να το βάλει στα τραπέζια του.

«Συριγμοί» στην πορσελάνη

Μου αρέσει η κεραμική, είναι τέχνη της γης, του νερού και της φωτιάς. Αγαπώ τον πηλό, το υλικό από το οποίο φτιάχτηκαν τα αρχαία αγγεία και τα νεότερα κεραμικά. Μου είναι οικείος και εκτιμώ τους κεραμίστες, όπως λατρεύω, φυσικά και την πορσελάνη. Έχω θαυμάσει άπειρες φορές τις λευκές πορσελάνες «φυτά» ή «θαλασσινά»  που σχεδίασε η καταλανική εταιρία Pordamsa σε συνεργασία με τόσους μεγάλους σεφ ή την απαράμιλλη φινέτσα μιας κομψής, χρυσοποίκιλτης γαλλικής πορσελάνης Limoges, από τις πιο κλασικές, όπως αυτές της Bernardaud  και της J.L Coquet, αλλά και τις πιο σύγχρονες, όπως της Jaune De Chrome.

 Αναρωτήθηκα όμως δεκάδες φορές γιατί θα πρέπει να υπομένω τους δυσάρεστους ήχους που κάνουν τα μαχαιροπίρουνα όταν προσπαθώ να κόψω ένα κομμάτι κρέας με το ειδικό, καλοζυγισμένο μου μαχαίρι πάνω σ’ ένα μη υαλωμένο κεραμικό ή πορσελάνινο πιάτο. Γιατί δεν σκέφτεται κανείς πως σ’ ένα γεύμα, εκτός από την όραση, την όσφρηση και τη γεύση, συμμετέχει και η ακοή ως αίσθηση;

Εργονομία και λειτουργικότητα, σφαιρική σκέψη και προνοητικότητα

Βασική αρχή του design είναι να «βλέπει» το αντικείμενο μέσα σ’ ένα context και να θέτει στο επίκεντρο του σχεδιασμού τις ανάγκες και τις δυνατότητες του ανθρώπου-χρήστη.  Ο καλλιτέχνης οφείλει να λαμβάνει υπόψη του την εργονομία, να θυμάται, δηλαδή, πως το αντικείμενο που σχεδιάζει θα πρέπει να είναι λειτουργικό και εύχρηστο. Δυστυχώς αυτές οι αρετές όταν αναφερόμαστε στην art de la table βρίσκονται πάντα σε σχέση αναλογίας με τα υπόλοιπα αντικείμενα/σκεύη του τραπεζιού. Ένα μικρό και κομψό πιάτο απαιτεί και τα αντιστοίχου μεγέθους κουβέρ. Αν μου φέρουν το pre-dessert μου σ’  ένα ποτήρι ελάχιστα πιο μεγάλο από σφηνάκι και με εξαναγκάσουν να φάω με ένα κουτάλι της σούπας… μάλλον θα δυσκολευτώ.

Τα δυσλειτουργικά σκεύη και οι παράταιροι συνδυασμοί τους είναι για μένα κιτς (Kitsch). Κι εδώ δεν αναφέρομαι στο κιτς της υπερβολής, αλλά στο σοβαροφανές και μαξιμαλιστικό κιτς του περιττού, σε μια επιτηδευμένη αισθητική που στερείται βαθύτερης σκέψης και απλά στοχεύει στην τέρψη του «θεατή», δημιουργώντας ή επιλέγοντας δυσλειτουργικά μαχαιροπίρουνα ή πιάτα, αντικείμενα, δηλαδή, που εξ ορισμού ανήκουν στην κατηγορία των χρηστικών. 

 Και για να εξηγούμαι, σαφώς ο καλλιτέχνης θα πρέπει να σκεφτεί από την αρχή τη διεργασία του τρώγειν, να «φάει» νοητά σε ένα τραπέζι και να δει τις ανάγκες που προκύπτουν, αλλά και οι σεφ δεν θα πρέπει να φαντάζονται τα σκεύη που επιλέγουν ως βάθρα πάνω στα οποία θα προβάλουν τα έργα τέχνης που δημιουργούν.