Τι είναι η γαλέτα και τι η γκαλέτ;

Γαλέτα ή φρυγανιά

Διαβάζετε μήπως παλιές συνταγές; Αν ναι, θα έχετε σίγουρα συναντήσει τον όρο  «γαλέτα». Οι νεότεροι μάλιστα θα αναρωτηθήκατε σε τι αναφέρεται. Μέχρι τις αρχές του 19^ου αιώνα λέγοντας «γαλέτα» εννοούσαν ένα είδος αφυδατωμένου ψωμιού, ψημένου σε τέτοιο βαθμό ώστε να διατηρείται για πολύ καιρό. Το ψωμί αυτό προοριζόταν κυρίως για τις ανάγκες του στρατού ή το έπαιρναν μαζί τους οι ναυτικοί. Κατ’ επέκταση ο όρος χρησιμοποιείτο και για τη φρυγανιά ή το παξιμάδι, που κοπάνιζαν στο γουδί για το πανάρισμα τροφίμων, πριν το τηγάνισμα ή πρόσθεταν στο μείγμα του κιμά για τα μπιφτέκια ή τους κεφτέδες, αντί για ψωμί.

Είναι προφανές ότι η λέξη συνδέεται με το γαλλικό «galette», που σήμερα πια δεν σημαίνει τίποτα από αυτά.  Βέβαια, το galette προέρχεται από το gale, που στη διάλεκτο της Νορμανδίας περιγράφει ένα «επίπεδο γλυκό». Όμως επειδή στην επιστήμη της ετυμολογίας τίποτα δεν είναι τυχαίο, έτσι και η λέξη δεν συνδέθηκε τυχαία, στη γλώσσα μας, με τα παξιμάδια, καθώς προέρχεται από τα αρχαία γαλλικά και είναι παράγωγο της λέξης “gal” που σήμαινε βότσαλο, πέτρα της θάλασσας.

Γαλέτες με σφολιάτα

Πολλούς αιώνες πριν εξελιχθεί στο φίνο γλυκό με τη σφολιάτα και την πλούσια κρέμα frangipane, που γνωρίζουμε σήμερα η galette des rois ήταν ένας παχύρρευστος χυλός δημητριακών τον οποίο έψηναν πάνω σε μια καλά ζεσταμένη πέτρα ή στην παραστιά. Και φυσικά απείχε έτη φωτός από το νόστιμο γλύκισμα, που σήμερα, χάρη στην παγκοσμιοποίηση έγινε γνωστό σε ολόκληρο τον πλανήτη. Η «γαλλική βασιλόπιτα», όπως συνηθίζεται να λέμε καταναλώνεται ανήμερα, στη Γαλλία των Θεοφανίων, δηλαδή δώδεκα μέρες μετά τα Χριστούγεννα, στις 6 Ιανουαρίου σε ανάμνηση της επίσκεψης των Μάγων Βασιλέων, οι οποίοι, ακολούθησαν το φωτεινό αστέρι και έφτασαν μέχρι τη Βηθλεέμ για να εναποθέσουν στη φάτνη του νεογέννητου Ιησού τα πολύτιμα δώρα τους, σε ένδειξη του σεβασμού και της λατρείας τους. Το «κόψιμο» αυτής της διαφορετικής «βασιλόπιτας» πατάει, στην πραγματικότητα, πάνω σε ένα παγανιστικό έθιμο, συνδεδεμένο με τον μήνα Δεκέμβριο, αφορά την εκλογή ενός εφήμερου βασιλιά (ή και βασίλισσας) της ημέρας. Στη ρωμαϊκή αρχαιότητα, κατά τη διάρκεια των Saturnalia, των εορτών που γίνονταν προς τιμή του Κρόνου, του θεού της ειρήνης, της αφθονίας και της ευημερίας, γινόταν ένα είδος κλήρωσης. Έφτιαχναν ένα επίπεδο ψωμί από τον χυλό των δημητριακών και στη ζύμη του έκρυβαν ένα κουκί (fève), όποιος το έβρισκε αναδεικνυόταν «βασιλιάς για μια μέρα». Ο εφήμερος αυτός βασιλιάς είχε την ανώτατη εξουσία επί των κυρίων και των σκλάβων. Θα μπορούσαμε το δούμε σαν μια προσωρινή κατάλυση εξουσίας, που επέτρεπε στον τυχερό να αψηφήσει όλες τις απαγορεύσεις. Η παράδοση αυτή κράτησε μέχρι την πτώση της ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας. Το έθιμο επανεμφανίζεται με τη μορφή μιας galette des rois για τον εορτασμό των Θεοφανίων την πρώτη Κυριακή του Ιανουαρίου και χρονολογείται από τον Μεσαίωνα.

Galettes, όμως, στη γαλλική κουζίνα, υπάρχουν αρκετές. Ο όρος περιγράφει διάφορους τύπους επίπεδων – στρογγυλών ή και άλλου σχήματος – γλυκών με φύλλο σφολιάτας. Η πιο διάσημη, παγκοσμίως, από αυτές τις γαλέτες σφολιάτας μπορεί να είναι η galette des rois, χάρη στην φίνα κρέμα frangipane – ένα μείγμα από δύο τρίτα κρέμας αμυγδάλου και ένα τρίτο κρέμα ζαχαροπλαστικής (pâtissière) – με σφολιάτα όμως γίνεται επίσης και η λιγότερο γνωστή galette comtoise – την οποία γεμίζουν με κρέμα ζαχαροπλαστικής, αρωματισμένη με ανθόνερο πορτοκαλιάς.

Στη Γαλλική Γουιάνα, κατά τη διάρκεια του καρναβαλιού, φτιάχνουν την galette creole ή galette guyanaise, που σε αντίθεση με τη γαλλική galette des rois, γίνεται με ζύμη ξηρή και θριφτή (sablée), την οποία γεμίζουν με κρέμα καρύδας, φρέσκα τροπικά φρούτα (ή μαρμελάδα τροπικών φρούτων), όπως η γκουάβα, τα φρούτα του πάθους (maracuja) ή με καρπούς φοινικόδεντρων, comou (Oenocarpus bacaba) ή wassaï/ açaí (Euterpe oleracea).

Ακόμα περισσότερες γαλέτες

Σήμερα, χρησιμοποιώντας τον όρο «galette aux fruits» εννοούνε συχνά μια απλή τάρτα φρούτων. Επίσης μπορεί να εννοούνε και κάθε επίπεδη και στρογγυλή ζύμη από αλεύρι ή από οποιοδήποτε άλλο άμυλο, που ψήνεται στο φούρνο ή στο τηγάνι. Οπότε η galette de pommes de terre, είναι μια τηγανίτα που φτιάχνεται με τριμμένες στον τρίφτη πατάτες που ψήνεται στο τηγάνι ή σε ταψί, στρωμένο με λαδόκολλα.

Γλυκές κρέπες και αλμυρές γαλέτες φαγόπυρου

Στην περιοχή της Βρετάνης η galette μπορεί να είναι μια αλμυρή κρέπα από αλεύρι φαγόπυρου (sarrasin). Όταν η galette sarrasin προσδιορίζεται ως «complète» αυτό σημαίνει πως η αλμυρή κρέπα περιέχει και γέμιση (συνήθως μια φέτα βραστό ζαμπόν, τριμμένο τυρί Emmental και ένα αυγό μάτι).

Βέβαια «galettes bretonnes» (φωτό επάνω) ονομάζονται και τα εκπληκτικά μπισκότα βουτύρου της Βρετάνης τα οποία συχνά πωλούνται με την ένδειξη: «galettes pur beurre».

Στο Βέλγιο, πάλι, «galette» (ή «gaufrette») λέγεται ένα είδος παγωτού-σάντουιτς, δηλαδή ένα παγωτό κρέμα, που σερβίρεται ανάμεσα σε δυο τραγανές γκοφρέτες.

Τέλος στο γαλλόφωνο Καναδά, ο όρος «galette» περιγράφει ένα είδος cookies με βούτυρο σφενδάμου και νιφάδες βρώμης.

Μετά από όλη αυτή την «γαλετολογία», το μόνο που απομένει είναι να ευχηθώ ο επερχόμενος χειμώνας να σας δώσει την ευκαιρία να δοκιμάσετε πολλές γλυκές και μη galettes.