Με αφορμή τους θρησκευτικούς εορτασμούς κάθε γωνιά της Ελλάδος, έχει να προσφέρει τη δική της μοναδική οπτική με την πραγματοποίηση ξεχωριστών τελετών και εθίμων. Σε αυτό το πλαίσιο, θα κάνουμε μία βόλτα στην Ελλάδα, συναντώντας τα έθιμα 6 χαρακτηριστικών ελληνικών προορισμών για το Πάσχα. Θα δούμε πως τα έθιμα περνάνε από γενιά σε γενιά, κρατώντας την απαιτούμενη συνοχή ανάμεσα στους συμμετέχοντες. Βέβαια, αυτά αποτελούν ένα μόνο μέρος καθώς σε ολόκληρη τη χώρα πραγματοποιούνται δεκάδες ακόμη αξιόλογες προσπάθειες αναβίωσης των εθίμων του Πάσχα.
Πάσχα στην Κέρκυρα
Εύκολα μπορεί κάποιος να ισχυριστεί ότι το Πάσχα στην Κέρκυρα αποτελεί το σημείο κατατεθέν της περιόδου καθώς πέρα από το μοναδικό έθιμο με τα κανάτια που πέφτουν από τα μπαλκόνια των σπιτιών στη Λιστών, το πρωί του Μ. Σαββάτου, το νησί ζει στο ρυθμό του Πάσχα. Ξεχωρίζουμε τη λιτανεία του Αγίου Σπυρίδωνα, η οποία πραγματοποιείται την Κυριακή των Βαΐων με τις ρίζες αυτού του εθίμου να χάνονται στο 1630 τότε που το νησί απαλλάχθηκε από την πανώλη. Το απόγευμα της Μ. Παρασκευής, κάθε γειτονία της πόλης φιλοξενεί το δικό της επιτάφιο με τελευταίο εκείνο της Μητρόπολης. Το πρωί του Μ. Σαββάτου, πραγματοποιείται και η περιφορά του Επιταφίου της εκκλησίας του Αγ. Σπυρίδωνα, μαζί με την περιφορά της εικόνας του Αγίου, καθώς το 1574, οι Βενετσιάνοι απαγόρευσαν στους ορθοδόξους την περιφορά το βράδυ της Μ. Παρασκευής. Η περιφορά αυτή συνοδεύεται από πένθιμα εμβατήρια των φιλαρμονικών του νησιού, όπως ο "Αμλετ" , το πένθιμο εμβατήριο του Ιταλού συνθέτη Faccio, που από παράδοση παίζεται από την Παλαιά φιλαρμονική, το "Calde Lacrime" (καυτά δάκρυα) του άλλου Ιταλού συνθέτη Michelli από την φιλαρμονική Μάντζαρος και τέλος από την Φιλαρμονική Καποδίστριας το πένθιμο εμβατήριο από την Ηρωική του Μπετόβεν.
Ζακυνθινές συνήθειες
Από το Σάββατο του Λαζάρου, η περίοδος του Πάσχα αποτελεί για τη Ζάκυνθο, μία ευκαιρία ανάδειξης σημαντικών παραδοσιακών εθίμων. Έτσι λοιπόν το πρωί του Σαββάτου, οι καμπάνες των εκκλησιών χτυπούν πανηγυρικά και κρεμιέται το "βαγί" σ` όλα τα καμπαναριά της πόλης και των χωριών. Την ίδια στιγμή, οι «νότσολοι», ή αλλιώς οι νεοκόροι των ναών, μοιράζουν βαγί σε όλα τα σπίτια, το οποίο τοποθετείται σε εικόνες.
Την Μ. Παρασκευή το μεσημέρι, στο αποκορύφωμα του Ζακυνθινού Μεγαλοβδόμαδου, πραγματοποιείται η λιτανεία του Εσταυρωμένου με τη συμμετοχή πλήθους κόσμου, ενώ η περιφορά του Επιταφίου, πραγματοποιείται μέσα σε κατανυκτική ατμόσφαιρα, στις 4 τα ξημερώματα του Μ. Σαββάτου και μόνο από τη μητρόπολη του νησιού, τον Άγιο Νικόλαο των Ξένων. Κατά την πρώτη Ανάσταση, τα ξημερώματα του Μ. Σαββάτου, στην πλατεία του Αγ. Μάρκου, πραγματοποιείται ένα ακόμη έθιμο, το «κομμάτι», όπου σπάνε τις «βίκες», δηλαδή πήλινες κανάτες. Παράλληλα, την ώρα που ο κόσμος περιμένει την έναρξη της περιφοράς του Επιταφίου, γίνονται οι λεγόμενες «μάντσιες» ή «μπαρτζολέττες», αστεία πειράγματα δηλαδή. Το πιο συνηθισμένο είναι να παίρνουν τις πινακίδες από τα καταστήματα και να τις τοποθετούν όλες μαζί μπροστά στο κεντρικό μουσείο Ζακύνθου.
Η Ανάσταση στη Χίο
Αποτελεί ένα από τα πλέον γνωστά έθιμα για την περίοδο του Πάσχα. Δεν είναι άλλο από τον ρουκετοπόλεμο που γίνεται στο Βροντάδο της Χίου, κάθε χρόνο το βράδυ της Ανάστασης, ανάμεσα στις δύο μεγαλύτερες ενορίες της πόλης, αυτής του Αγίου Μάρκου και της Παναγίας της Ερυθιανής. Αρχικά, η «μάχη» ανάμεσα στις δύο ενορίες γινόταν με όπλα της τότε εποχής, τα οποία τα ονόμαζαν «σουρντάδα», αλλά και με κανόνια, που είχαν φέρει οι κάτοικοι από παροπλισμένα πλοία που βρίσκονταν στην Χίο εκείνη την εποχή. Το έθιμο σταμάτησε καθώς οι Τούρκοι κατακτητές, φοβούμενοι εξέγερση τότε απαγορεύτηκε από τους Τούρκους κατακτητές, το απαγόρευσαν φοβούμενοι εξέγερση, αφού η «μάχη» έπαιρνε μεγάλες διαστάσεις. Ο τρόπος όμως για την συνέχιση του εθίμου βρέθηκε γρήγορα, αφού οι κάτοικοι του Βροντάδου αντικατέστησαν με τις ρουκέτες τα όπλα και τα κανόνια.
Ο «τσιντσιρός» και οι Λαζαρίνες στην Αιανή Κοζάνης
Στην Αιανή Κοζάνης, το Σάββατο του Λαζάρου είναι αφιερωμένο στις Λαζαρίνες. Στο πρώτο στάδιο του εθίμου, ανύπαντρα κορίτσια από την περιοχή, χωρισμένα σε παρέες, «μπλίκιες», όπως ονομάζονται χαρακτηριστικά, ντύνονται με την ειδική φορεσιά και από το μεσημέρι του Σαββάτου και έπειτα, επισκέπτονται τα σπίτια του χωριού χορεύοντας και τραγουδώντας τα Λαζαριάτικα. Πρόκειται για αυτοσχέδια τραγούδια όπου ανάλογα με το σπίτι που επισκέπτονται προσαρμόζουν και τους στίχους. Αν για παράδειγμα το σπίτι έχει ανύπαντρη κόρη, λένε ευχές για την κόρη, αν υπάρχει κάποιος γραμματιζούμενος λένε ανάλογα στιχάκια. Ιδιαίτερα στο παρελθόν, οι ομάδες αυτές, συνοδεύονταν πάντα από τη Λαζαρίνα, η οποία ήταν μια γυναίκα που έπρεπε, να έχει παντρευτεί, να έχει γνωρίσει την μητρότητα και να έχει γευτεί τον θάνατο, να είναι δηλαδή χήρα. Τα καθήκοντά της δεν αφορούσαν μόνο το Σάββατο του Λαζάρου αλλά όλο το έτος κατά τη διάρκεια του οποίου ήταν υπεύθυνη να τα μυήσει στην ζωή.
Το μυρωδάτο φασκόμηλο της Αμοργού
Η Αμοργός ζει το Πάσχα. Πέρα από τις γενικές προετοιμασίες όλες τις προηγούμενες ημέρες, τη Μ. Παρασκευή ο Επιτάφιος θα περάσεις από όλους τους δρόμους του χωριού ενώ δάδες και θυμιατά θα είναι αναμμένα έξω από κάθε νοικοκυριό. Οι νοικοκυρές θα ραντίσουν το Χριστό αλλά και τους πιστούς με κολόνια. Το πρωί της Μεγάλης Παρασκευής, τα κορίτσια γυρίζουν στο χωριό, και μαζεύουν λουλούδια από τις γλάστρες και τους κήπους των σπιτιών, για να φτιάξουν τα στεφάνια για τον Επιτάφιο. Μετά την Αποκαθήλωση, φθάνουν στην εκκλησία τα «Πασχιάτικα», μεγάλα καφάσια, διακοσμημένα με δαντέλες και λουλούδια, γεμάτα με άρτο, εις μνήμην αγαπημένων που έφυγαν. Αυτά, μαζί με ελιές, χαλβά, κρασί, και ψημένη ρακί, μοιράζονται σε όλους τους εκκλησιαζόμενους μετά το τέλος της λειτουργίας. Οι γιαγιάδες του χωριού, «φυλάνε» τον Χριστό, έως το βράδυ, που θα αρχίσει «Η ζωή εν τάφω». Τη βραδιά της Ανάστασης, η εκκλησία είναι στρωμένη από μυρωδάτο φασκόμηλο, και οι καμπάνες χτυπούν στο ρυθμό που ο ιερέας διαβάζει το Ευαγγέλιο. Το «Χριστός Ανέστη» δίνει το σήμα για φαντασμαγορικά πυροτεχνήματα. Την ημέρα της Λαμπρής, οι καμπάνες χτυπούν ασταμάτητα, ενώ η νεολαία του χωριού, ετοιμάζει το ομοίωμα του Ωβραίου, και έξω από την εκκλησία, παίζουν ομαδικά παιχνίδια.
Την ημέρα του Πάσχα, η Παναγία η χοζοβιώτισσα, ξεκινά την περιήγησή της σε όλα τα χωριά του νησιού. Τρεις εικόνες ξεκινούν συγχρόνως, η μία για την Αιγιάλη, η άλλη για την Κάτω Μεριά και η τρίτη για την Χώρα και τα Κατάπολα.
Τα Πάθη στην Πάρο
Φωτογραφία: Φραγκίσκος Κεφαλάς, PhotoFrank
Με αφετηρία το 1937 και εμπνεύστρια τη δασκάλα του χωριού, Καφούρου-Ασωνίτη Βασιλεία κάθε χρόνο στη Μάρπησσα της Πάρου, πραγματοποιείται η περιφορά του Επιταφίου με τις αναπαραστάσεις των Παθών. Έτσι λοιπόν, το βράδυ της Μ. Παρασκευής, κατά τη διάρκεια της περιφοράς πραγματοποιούνται στάσεις, όπου, με τη συμμετοχή νέων ντυμένων με ρούχα της περιόδου που έζησε ο Χριστός, λαμβάνουν χώρα σκηνές από τη ζωή και τα πάθη του. Σκηνές από την είσοδο στα Ιεροσόλυμα, την μετάνοια της Μαγδαληνής, το Μυστικό δείπνο, την προσευχή στο όρος των ελαιών, τον Πόντιο Πιλάτο, την ανάβαση στον Γολγοθά, την κρεμάλα του Ιούδα, τη Σταύρωση, την Αποκαθήλωση και τον επιτάφιο του Χριστού, αναπαριστώνται σε διάφορα σημεία της διαδρομής, δημιουργώντας κλίμα κατάνυξης.
Η Ανάσταση γιορτάζεται με πλήθος πυροτεχνημάτων δημιουργώντας ένα φαντασμαγορικό θέαμα. Οι εκδηλώσεις, ολοκληρώνονται με την γιορτή της Αγάπης που πραγματοποιείται την ημέρα του Πάσχα στον χώρο του γηπέδου της Μάρπησσας με τον παραδοσιακό οβελία και νησιώτικο γλέντι.